Khái niệm về cạnh tranh và độc quyền
Cạnh tranh là sự ganh đua của các chủ thể kinh doanh trên thị trường nhằm chiếm thị phần cao hay những ưu thế hơn về phía mình của các doanh nghiệp.
Cạnh tranh và độc quyền
Độc quyền là sự liên minh giữa các hãng lớn cùng nhau cam kết và đưa ra những thỏa thuận cùng nhau quy định về mức giá và sản phẩm làm ra, chia nhau thị trường hoặc cùng nhau vạch ra những quyết định trong kinh doanh.
Sự khác biệt giữa cạnh tranh và độc quyền
Sự khác biệt giữa cạnh tranh và độc quyền như sau:
Về giá cả
Với thị trường cạnh tranh thì giá cả do thị trường quyết định. Nhưng trái ngược ở thị trường độc quyền, giá cả độc quyền được doanh nghiệp áp đặt.
Ví dụ về các sản phẩm độc quyền tại Việt Nam như: điện, nước, vũ khí,… Đây đều là các sản phẩm do doanh nghiệp nhà nước cung cấp nên giá cả cũng do nhà nước quy định.
Về sản xuất
Ở thị trường cạnh tranh chủ yếu là sản xuất phân tác. Tuy nhiên ở thị trường độc quyền lại là mô hình sản xuất tập chung.
Về lợi nhuận
Ở thị trường cạnh tranh lợi nhuận tính theo lợi nhuận bình quân trên mọi doanh nghiệp, thị trường độc quyền thì lợi nhuận độc quyền cho 1 doanh nghiệp.
Số lượng doanh nghiệp tham gia thị trường
Thị trường độc quyền, doanh nghiệp tham gia là một, trong khi ở thị trường cạnh tranh số lượng tham gia từ 2 trở lên.
Ví dụ như ở thị trường cạnh tranh nước giải khát, có vô vàn các thương hiệu lớn nhỏ tung ra các sản phẩm cạnh tranh với nhau như: Cocacola, Pepsi, 7Up, Mirinda, Sprite, nước tăng lực Sting, Red Bull,…
Rào cản thị trường
Mối đe dọa về sự tồn tại của từng doanh nghiệp luôn thường trực ở thị trường cạnh tranh. Bởi chỉ cần một chút chủ quan mà ngủ quên trên chiến thắng, doanh nghiệp và sản phẩm có thể bị lãng quên và xóa sổ. Minh chứng lịch sử khiến bao người tiếc nuối chính là sự sụp đổ của dòng sản phẩm Nokia từng nổi đình nổi đám một thời.
Nhưng ở thị trường độc quyền, điều này khó xảy ra hơn, tuy nhiên không phải là không có.
Mối quan hệ cạnh tranh và độc quyền trong nền kinh tế thị trường
Độc quyền sinh ra từ cạnh tranh tự do, độc quyền đối lập với cạnh tranh tự do. Nhưng sự xuất hiện của độc quyền không thủ tiêu được cạnh tranh, trái lại còn làm cho cạnh tranh trở nên đa dạng, gay gắt và có sức phá hoại to lớn hơn.
Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền, không chỉ tồn tại sự cạnh tranh giữa những người sản xuất nhỏ, giữa những nhà tư bản vừa và nhỏ như trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản cạnh tranh tự do, mà còn có thêm các loại cạnh tranh sau:
Một là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với các xí nghiệp ngoài độc quyền.
Các tổ chức độc quyền tìm mọi cách chèn ép, chi phối thôn tính các xí nghiệp ngoài độc quyền bằng nhiều biện pháp như: độc chiếm nguồn nguyên liệu, nguồn nhân công, phương tiện vận tải, tín dụng, hạ giá có hệ thống… để đánh bại đối thủ.
Hai là, cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền với nhau.
Loại cạnh tranh này có nhiều hình thức: cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền trong một ngành, kết thúc bằng một sự thoả hiệp hoặc bằng sự phá sản của một bên; cạnh tranh giữa các tổ chức độc quyền khác ngành có liên quan với nhau về nguồn nguyên liệu, kỹ thuật…
Ba là, cạnh tranh trong nội bộ các tổ chức độc quyền.
Những nhà tư bản tham gia cácten, xanhđica cạnh tranh với nhau để giành thị trường tiêu thụ có lợi hoặc giành tỷ lệ sản xuất cao hơn. Các thành viên của tơrớt và côngxoócxiom cạnh tranh với nhau để chiếm cổ phiếu khống chế, từ đó chiếm địa vị lãnh đạo và phân chia lợi nhuận có lợi hơn.
Cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam hiện nay
Hiện nay việc nhận thức về cạnh tranh và độc quyền kinh doanh ở nước ta là chưa nhất quán, các doanh nghiệp vẫn chưa nhận thức được vai trò của nhà nước trong nền kinh tế nên chưa có quan điểm dứt khoát về ủng hộ hay cạnh tranh lành mạnh và chống độc quyền trong kinh doanh. Bên cạnh đó, nhà nước hiện vẫn chưa có những quy định cụ thể liên quan đến cạnh tranh và độc quyền. Chính vì thế hiện nay tại Việt Nam còn tồn tại nhiều bất cập về cạnh tranh và độc quyền như:
Tình trạng cạnh tranh bất bình đẳng
Hiện nay tình trạng cạnh tranh bất bình đẳng còn đang xuất hiện giữa các doanh nghiệp thuộc khối sở hữu nhà nước với các doanh nghiệp thuộc tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư trong nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Theo đó, các doanh nghiệp khối nhà nước thường được ưu ái và hưởng nhiều đặc quyền từ phía nhà nước như vốn đầu tư, vị trí địa lý, thị trường tiêu thụ…
Ngoài ra những doanh nghiệp này còn nắm trong tay những ngành công nghiệp quan trọng như điện, dầu lửa, bưu chính viễn thông, giao thông vận tải… Còn các doanh nghiệp tư nhân thì ít được coi trọng hơn. Các doanh nghiệp nước ngoài phải tuân thủ theo những quy chế riêng của nhà nước khi hoạt động tại Việt Nam và ít nhận được sự ưu đãi của nhà nước.
Chính những sự bất bình đẳng này đã ảnh hưởng không nhỏ đến kinh tế của nước ta, bởi nhiều doanh nghiệp nhà nước khi làm ăn không hiệu quả thường trông chờ vào sự giúp ích của nhà nước, gây lãng phí nguồn tài nguyên. Còn các doanh nghiệp nước ngoài thì bị ảnh hưởng bởi những quy định bất hợp lý trong hoạt động kinh doanh, khiến nhiều doanh nghiệp ngại đầu tư vào nước ta.
Hành vi cạnh tranh của các doanh nghiệp
Một số doanh nghiệp hiện nay có những cạnh tranh không lành mạnh, sử dụng những thủ đoạn nhằm loại bỏ đối thủ. Chẳng hạn, một số doanh nghiệp thực hiện sẽ liên kết với nhau để hợp sức lại và loại bỏ các doanh nghiệp khác, ngăn cản họ không có cơ hội tham gia vào các hoạt động kinh doanh cũng như hạn chế trong việc mở rộng thị trường, tẩy chay hoặc không cung ứng các nguyên liệu để doanh nghiệp sản xuất, ép doanh nghiệp đến bước đường cùng đó là phá sản.
Hành vi lạm dụng ưu thế của doanh nghiệp nhằm chi phối thị trường. Những hành vi này thường xuất phát từ những công ty độc quyền hoặc các công ty lớn có khả năng chi phối cả thị trường. Lợi dụng vị thế và sức ảnh hưởng của mình mà các doanh nghiệp đã không từ những thủ đoạn xấu xa, hèn bẩn để nhằm loại bỏ được đối thủ cạnh tranh, thao túng thị trường. Với sức mạnh độc quyền các công ty áp đặt giá cả độc quyền, độc quyền mua thì mua với giá thấp, độc quyền bán thì bán với giá cao để thu lợi nhuận siêu ngạch, hoặc để loại trừ đối thủ cạnh tranh họ có thể hạ giá bán xuống thấp hơn so với chi phí sản xuất. Như vậy có thể thấy, việc lạm dụng ưu thế của các doanh nghiệp lớn đã tác động mạnh mẽ đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ. Không những thế, điều này còn ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Khi trên thị trường có nhiều doanh nghiệp độc quyền thì họ sẽ có quyền áp dụng biểu giá họ mong muốn khiến người tiêu dùng phải mua sản phẩm với giá cao cũng như không có nhiều sự lựa chọn.
Sáp nhập, hợp nhất, mua lại doanh nghiệp. Việc thành lập các tổng công ty hoặc liên doanh là việc sáp nhập các công ty thành viên lại với nhau, việc này diễn ra theo quyết định của nhà nước. Các công ty sáp nhập hay liên doanh với nhau làm tăng mức độ tích tụ hay tập trung của thị trường. Các công ty liên doanh sáp nhập hay hợp nhất với nhau đều làm cho thị trường tập trung hơn, giảm bớt đối thủ cạnh tranh tăng khả năng chi phối độc quyền thị trường của các tổng công ty hay các liên doanh, làm triệt tiêu cạnh tranh trong kinh doanh.
Hiện nay, pháp luật chưa có quy định xử phát cho các hành vi cạnh tranh không lành mạnh. Chính điều này đã tạo điều kiện giúp cho các doanh nghiệp thực hiện các hành vi cạnh tranh không lành mạnh ngày càng thường xuyên. Những hành vi cạnh tranh không lành mạnh thường được nhiều doanh nghiệp thực hiện như: Nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng được tung ra thị trường. Việc hàng giả, hàng nhái bán trên thị trường sẽ gây thiệt hại cho người tiêu dùng, làm giảm uy tín của các công ty làm ăn chân chính có sản phẩm bị làm nhái…
Độc quyền một số công ty
Một số công ty với thế mạnh về kinh tế đã kiến nghị với chính phủ thực hiện các chính sách bảo hộ ngăn cản nhập khẩu, chính sách bao cấp, lãi suất ưu đãi cho doanh nghiệp để duy trì vị thế độc quyền của mình.
Với sự độc quyền này, nhiều công ty đã tự đưa ra các quyết định những sản phẩm mà doanh nghiệp mình sẽ tạo ra, gây mất sự bình đẳng trên thị trường giữa các doanh nghiệp.
Độc quyền trong các ngành kinh tế kết cấu hạ tầng
Độc quyền tự nhiên tồn tại trong những ngành kết cấu hạ tầng đòi hỏi vốn đầu tư lớn mà lợi nhuận đem lại chậm và không đáng kể. Ngoài ra độc quyền tự nhiên còn tồn tại trong những ngành kinh tế quan trọng, ảnh hưởng mạnh mẽ đến chiến lược phát triển kinh tế của đất nước như: điện, nước, dầu khí, đặc biệt này chỉ có một hoặc một vài doanh nghiệp Nhà nước được phép hoạt động. Các doanh nghiệp này kinh doanh theo mô hình khép kín theo chiều dọc vừa thực hiện các khâu đầu vừa thực hiện các khâu cuối.
Do hình thức hoạt động như vậy nên hạn chế cạnh tranh hay dường như không có đối thủ cạnh tranh trên thị trường. Do vậy, các tổng công ty có thể đưa ra những mức giá chung cao hơn so với mức giá thực tế của sản phẩm để thu được lợi nhuận siêu ngạch cao. Điều này làm cho người tiêu dùng mất nhiều chi phí hơn để sử dụng các hàng hoá dịch vụ trong khi chất lượng không tương xứng.
Kết luận
Từ những thông tin trên, chúng ta thấy rõ rằng cạnh tranh hoàn hảo và cạnh tranh độc quyền là khác nhau. Ở cạnh tranh độc quyền có những đặc điểm của cả cạnh tranh độc quyền và cạnh tranh hoàn hảo. Sự khác biệt cơ bản nhất giữa hai điều này là trong trường hợp cạnh tranh hoàn hảo, thị trường chung sẽ định giá sản phẩm; còn trong trường hợp cạnh tranh độc quyền, mỗi công ty có thể định giá sản phẩm với giá riêng. Hy vọng những thông tin trên hữu ích với bạn đọc.
Chúc bạn một ngày tốt lành!
