Tiền cơ sở là gì?
Khái niệm về tiền cơ sở
Tiền cơ sở là một thuật ngữ kinh tế chỉ loại tiền có mức độ thanh khoản cao nhất trong các thành phần của cung tiền. Tiền cơ sở bao gồm tiền mặt trong lưu thông do các cá nhân (hộ gia đình và doanh nghiệp không phải ngân hàng nắm giữ) và dự trữ bắt buộc của ngân hàng thương mại tại ngân hàng trung ương. Đối với các loại tiền hàng hóa như vàng hay Bitcoin thì lượng tiền cơ sở ám chỉ toàn bộ lượng hàng hóa này và không bao gồm chứng chỉ thay thế. Mọi sự thay đổi của lượng tiền cơ sở đều là tác nhân quan trọng gây ra thay đổi trong tổng lượng cung tiền. Chính vì vậy, tiền cơ sở còn được gọi là tiền có mãnh lực.
Đặc điểm tiền cơ sở
– Tiền cơ sở là một thành phần trong cung tiền của một quốc gia.
– Cơ sở tiền là các nguồn tiền có tính thanh khoản cao như trái phiếu trung hạn, tiền đúc và tiền gửi ngân hàng.
– Khi các ngân hàng nhà nước phát hành các công cụ tài chính mới để mua trái phiếu của các ngân hàng thương mại, nguồn tiền của các ngân hàng thương mại lên làm cho cơ sở tiền tăng lên.
Các nhân tố tác động đến lượng tiền cơ sở
Các nhân tố tác động động đến lượng tiền cơ sở, mô hình đơn giản để mô tả tiền cơ sở xuất phát từ khái niệm về tiền cơ sở với đẳng thức:
H = C + R
Trong đó:
C: Là lượng tiền mặt trong lưu thông
R: Dự trữ bắt buộc
Những nhân tố này ảnh hưởng đến tiền mặt trong lưu thông và làm thay đổi dự trữ bắt buộc của ngân hàng thương mại tại ngân hàng trung ương đều có thể làm thay đổi lượng tiền cơ sở.
Vì mức dự trữ bắt buộc bằng lượng tiền gửi trong các ngân hàng thương mại nhân với tỷ lệ dữ trữ bắt buộc, thế nên ta có tiếp công thức sau:
H = C + D×r
Trong đó:
D: Là lượng tiền gửi trong hệ thống ngân hàng thương mại
r: Tỷ lệ dự trữ bắt buộc do ngân hàng trung ương kiểm soát
Chẳng hạn nếu các nhân tố còn lại không đổi, mỗi thay đổi của một trong ba nhân tố trên đều làm lượng tiền cơ sở thay đổi cùng chiều. Thế nên để tăng lượng tiền cơ sở, ngân hàng trung ương có thể:
– Tăng lượng tiền mặt trong lưu thông, chẳng hạn như bằng nghiệp vụ thị trường mở mua vào (ngân hàng trung ương mua công trái vào để bơm tiền mặt ra lưu thông) hay đơn giản là in thêm tiền giấy, đúc thêm tiền kim loại và đưa vào lưu thông.
– Tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc
– Can thiệp để điều chỉnh lãi suất huy động tiền gửi của các ngân hàng thương mại bằng cách giảm lãi suất chiết khấu.
Tuy nhiên nên lưu ý hai biện pháp sau không chỉ làm thay đổi lượng tiền cơ sở mà còn thay đổi số nhân tiền tệ. Đối với việc in tiền tệ, việc in và đúc tiền cũng có thể gặp hạn chế bởi quy định của pháp luật ở một số quốc gia.
Các phương thức giúp ngân hàng trung ương tăng lượng tiền cơ sở
Muốn tăng lượng tiền cơ sở thì ngân hàng trung ương có thể áp dụng theo 3 phương thức sau:
– Tăng lượng tiền mặt trong lưu thông: Là cách mà ngân hàng trung ương có thể sử dụng để tăng lượng tiền cơ sở. Theo đó các ngân hàng có thể tăng lượng tiền mặt bằng các nghiệp vụ thị trường mở mua vào như mua công trái vào để bơm tiền mặt ra lưu thông hay in thêm tiền giấy, đúc thêm tiền kim loại đưa vào lưu thông
– Tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc: Dự trữ tiền nói chung và dự trữ bắt buộc nói riêng đóng vai trò rất quan trọng trong các hoạt động giao dịch ngân hàng. Tiền dự trữ bắt buộc là loại tiền dự trữ mà ngân hàng trung ương buộc các ngân hàng thương mại phải nắm giữ. Tiền dự trữ bắt buộc có thể bao gồm VNĐ và ngoại tệ. Ngân hàng nhà nước sẽ đưa ra các quy định cụ thể về quỹ dự trữ bắt buộc đối với từng loại tiền gửi bằng nội tệ hoặc ngoại tệ. Vì vậy, nếu muốn tăng cơ sở tiền tệ, ngân hàng trung ương có thể nâng tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với các ngân hàng thương mại.
– Điều chỉnh lãi suất huy động tiền gửi của các ngân hàng thương mại: Bằng việc giảm lãi suất chiết khấu. Lãi suất chiết khấu là lãi suất quy định của ngân hàng trung ương khi họ cho Ngân hàng thương mại vay tiền. Nếu tỷ lệ chiết khấu thấp hơn lãi suất thị trường và các điều kiện cho vay thuận lợi là tín hiệu thúc đẩy các ngân hàng thương mại cho vay để tăng các khoản vay và mở rộng các khoản vay, dẫn đến sự thay đổi trong trao đổi về lượng tiền cơ sở
Mối quan hệ giữa tiền cơ sở và cung tiền
Trong tổng cung tiền, tiền cơ sở chính là loại tiền có tính thanh khoản cao nhất. Bất kỳ sự thay đổi nào của cơ sở tiền tệ đều là một yếu tố quan trọng gây ra sự thay đổi trong cung tiền. Do đó, tiền cơ sở còn được gọi là tiền mãnh lực.
Điều này cho thấy tiền cơ sở và cung tiền có mối quan hệ mật thiết và chặt chẽ. Cụ thể:
Lượng cung tiền (M) sẽ bằng lượng tiền cơ sở (H) nhân với số nhân tiền tệ (m). Công thức như sau:
M = m × H
Trường hợp nếu số nhân tiền tệ không đổi, thì sự thay đổi của tổng lượng cung tiền sẽ phụ thuộc vào thay đổi tổng lượng tiền cơ sở.
Trường hợp số nhân tiền tệ bằng 1: Mức thay đổi lượng cung tiền sẽ đúng bằng mức thay đổi lượng tiền cơ sở.
Vậy nên khi muốn tác động vào mức cung tiền tệ, ngân hàng trung ương sẽ thông qua việc tác động vào tiền cơ sở (H) và các yếu tố khác liên quan như tỷ lệ dự trữ bắt buộc và lãi suất chiết khấu.
Giải đáp các câu hỏi liên quan đến tiền cơ sở
Đồng tiền cơ sở là gì?
Đồng tiền cơ sở (tiếng Anh là base currency), là đơn vị tiền tệ xuất hiện đầu tiên trong cặp tiền tệ, là loại tiền tệ xuất hiện đầu tiên trong cặp tỉ giá, hay là đồng đứng bên trái trong cặp tỉ giá, theo sau là đồng định giá hay đồng đối ứng.
Khái niệm này xuất hiện rộng rãi trên thị trường ngoại hối. Đồng cơ sở sẽ cho biết số tiền định giá cần thiết phải có để bạn có được một đơn vị đồng cơ sở.
Ví dụ: Bạn đang xem cặp tỉ giá CAD/USD, đồng đô la Canada sẽ là đồng cơ sở hay đồng yết giá, còn đồng đô la Mỹ sẽ là đồng tiền báo giá.
Lượng tiền cơ sở là gì?
Lượng tiền cơ sở chính (MB) là lượng tiền mặt bao gồm lượng tiền mặt lưu thông ngoài hệ thống ngân hàng (C) cộng với tiền mặt dự trữ trong hệ thống ngân hàng (R).
Trong đó, R gồm cả tiền dự trữ bắt buộc mà các ngân hàng thương mại gửi tại ngân hàng trung ương RR) và dự trữ vượt quá nằm trong két của các ngân hàng thương mại (ER). Công thức sẽ được tính như sau:
MB= C +R
R = RR + ER
Tiền cơ sở ký hiệu là gì?
Tiền cơ sở là thuật ngữ kinh tế thường được sử dụng để chỉ loại tiền tệ có mức chi trả cao nhất trong số các thành thuộc của cung tiền. Tiền cơ sở khi tính toán sẽ được ký hiệu là H.
Lời kết
Có thể thấy tiền cơ sở là thành phần quan trọng trong lượng cung tiền tệ cũng như hoạch định chính sách tiền tệ nói chung. Khái niệm này đã quá quen thuộc trong hoạt động tín dụng và tiền tệ. Cuối cùng, với những thông tin trên hy vọng bạn đọc đã hiểu thêm về tiền cơ sở cũng như các yếu tố tác động và phương thức để tăng lượng tiền cơ sở.
